De 7 Circulair Leiderschaps-dilemma’s rondom Bio Based Bouwen
Door: Petra Hendriksen en Arne Eindhoven, september 2022
“De mensen in provincie Gelderland zijn wakker. Ik krijg elke dag berichten op LinkedIn met ideeën over de aanvoer van grondstoffen om meer bio based te bouwen. Dat is allemaal heel erg leuk, maar hoe krijgen we de ketens werkend met zoveel verschillende partijen?” Ik spreek met Arne Eindhoven, bestuurder bij Grondstoffen Collectief Nederland over de dilemma’s die hij tegenkomt bij het initiatief waar zij subsidie voor hebben ontvangen. Hij zegt, “Iedereen zit er anders in. Ik kom bijvoorbeeld directeuren tegen van afvalverwerkers waarbij de één vooral denkt vanuit een gemeentelijke opdracht om gras te maaien of afval in te zamelen, terwijl een andere directeur een enorme circulaire drive heeft en met ondernemerschap wil kijken of het afval van waarde kan zijn voor anderen. Er blijken ook organisaties te zijn die wel willen investeren in circulaire initiatieven, maar producten leveren die zich hier minder goed voor lenen. Hoe krijgen we iedereen aan boord, opgelijnd en in staat om hun rol spelen om meer bio based te bouwen, want we komen nogal wat dilemma’s tegen?”.
Hij heeft het nu over wat hij tegenkomt in de Achterhoekse keten van aanvoer van bio based grondstoffen, het gebruiken hiervan voor halffabrikaten voor de bouw, zoals isolatiematerialen met gerecycled textiel of gemaaid gras, tot het inzetten hiervan in de bouw van woningen. Doel hiervan is om de bio based bouw-keten in de Achterhoek een impuls te geven en in te richten. Maar hun ambities zijn veel groter: die richten zich op alle nederlandse regio’s, liefst landelijk opgezet en als best practice ook in te zetten in het buitenland, zoals India. Arne is jarenlang mijn bevriende sparringspartner over innovatie. We waren collega’s bij Capgemini.. We hebben menig rondje gelopen in het buitengebied van zijn woonboerderij in de Achterhoek om de brainstormen over het Informatiemanagement-onderzoek die wij samen trokken. Hij was altijd bezig met innovatieve initiatieven: waar de briljante ideeën worden geboren en iets ingericht moet worden om van idee naar realisatie te komen en dit vervolgens groter te maken. Ik zat altijd aan de veranderkundige en talentontwikkelingskant. Toen we Capgemini verlieten bleven contact houden vanuit deze vriendschappelijk collegialiteit. Inhoudelijk vonden elkaar weer toen hij betrokken was geraakt bij Grondstoffen Collectief Nederland en ondernemer werd van een innovatieve circulaire dienst: Battery as a Service. Ik had inmiddels het leiderschapstrainingburo Reddin Leadership overgenomen van mijn vader. We hadden allebei de overtuiging dat er ander leiderschap nodig is om de Circulaire Economie werkend te krijgen.
We ontwikkelden een opzet voor een leergang Circulair Leiderschap, die door de corona-lock down een tijdje in de ijskast verdween. Wel deden we een aantal online inspiratiesessies hielden over het onderwerp in gemeenteland. Wat in het vat zit verzuurt niet. We waren onze tijd misschien ook wel iets vooruit. Tot een paar maanden geleden. Het Grondstoffen Collectief is een paar stappen verder en ik heb mijn draai gevonden als zelfstandig ondernemer met een compagnon. Belangrijker nog , er is nu meer maatschappelijk bewustzijn. Vooral de energiecrisis, klimaatcrisis en woningcrisis geven een enorme impuls. We besluiten onze leergang Circulair Leiderschap weer aan te bieden en hier een online informatiesessie voor te organiseren. Dat legt de druk erop dat we er iets meer moeten gaan doen, ermee naar buiten treden.
Zo kom ik in gesprek met een directeur van een Afvalverwerkingsbedrijf, die ons om een voorstel vraagt om zijn organisatie te helpen om met meer eigenaarschap, trots en circulair bewustzijn te handelen. Arne ziet ook mogelijkheden voor het opzetten van een leer/veranderprogramma om bio based bouwketens in staat te stellen effectief te handelen. We bellen elkaar om de vraag uit te diepen: welke dilemma’s komen bedrijven in die bio based bouw-keten tegen die effectieve circulaire samenwerking belemmeren en wat is er nodig om die dilemma’s te beslechten? We kennen elkaar goed, dus we duiken meteen de diepte in en komen tot onderstaand rijtje. Niet compleet waarschijnlijk, maar hopelijk een interessante aanzet gebaseerd op ervaring uit de praktijk van circulaire initiatieven, gecombineerd met jarenlange ervaring met innovatie en leiderschapsontwikkeling.
De 7 circulaire leiderschapsdilemma’s:
- Circulaire drive
Niet iedereen heeft dezelfde intrinsieke circulaire drive. Sommige mensen wordt hierin belemmerd door innerlijke overtuigingen of organisatorische beperkingen. Sommige bedrijven hebben (nog) een sterke focus op winstmaximalisatie, anderen handelen vanuit braafheid om te voldoen aan de verwachtingen van aandeelhouders of bijvoorbeeld een gemeentelijke opdracht. Gelukkig zijn er ook mensen die enorm gedreven, creatief en enthousiast zijn over circulaire mogelijkheden en met ondernemerschap erin zitten. Hoe krijg je alle benodigde partijen aan boord en opgelijnd? - Veranderkracht binnen bio-based-bouwpartners
Zelfs als partijen in de keten de mogelijkheden zien om bijvoorbeeld gemaaid gras te verwerken tot isolatieplaten voor de bouw van woningen, wil dat nog niet zeggen dat er in de eigen organisatie draagvlak is, of dat de betrokken personen het mandaat, lef of overtuigingskracht hebben om hiermee aan de gang te gaan. Hoe krijg je het werkend met de betrokken organisaties van de ketenpartners? Welke rol spelen de circulaire enthousiastelingen (change stewards) hierin, welke directeuren durven het aan, hoe communiceren zij daarover met hun bestuurders, aandeelhouders of toezichthouders? - Ondernemerschap in de bouwketen
Hoe gaan de betrokken partijen om de risico’s aan te gaan die horen bij het opzetten van nieuwe activiteiten? Daar is ondernemerschap nodig van alle ketenpartners, waarbij vooraf de business case niet altijd helemaal waterdicht of te garanderen is. - Ketensynergie
Er zijn heel veel verschillende type partijen betrokken: gemeenten, bouwbedrijven, afvalverwerkers, halffabikaat-leveranciers, burgers, logistieke/transportsbedrijven, Europese Unie, woningcorporaties, investeerders, subsidieverstrekkers. Dit zijn heel verschillende type bedrijven die niet altijd dezelfde taal spreken, elkaar’s belangen niet kennen, niet weten hoe binnen de andere organisaties besluiten worden genomen of hoe wordt gewerkt. Alle partijen moeten zich bewust zijn van hun rol in de bio based bouw-keten, wie welke bijdrage levert, hoe daarin samen te werken en heldere afspraken te maken over de realisatie, bewaking en bijsturing. - Situationele adaptiviteit (gedrag)
Bij het opzetten van circulaire initiatieven gaat het vaak om innovatie: : van nieuwe business modellen, nieuwe producten, nieuwe werkwijzen, nieuwe samenwerkingsverbanden. Dit vraagt om een sterke situationele sensor en adaptief vermogen van de betrokken organisaties om voortdurend de situatie aan te voelen en hierop in te spelen met bewust leiderschapsgedrag. Want zowel de doelen als de samenwerking is geen statisch iets, maar verandert voordurend in de ontwikkeling van idee-generatie tot het uitwerken en opschalen van de circulaire keten. Niet zozeer in een lineaire groeilijn, maar eerder iteratief ontwikkeld het zich van een gezamenlijk experiment tot volwassen samenwerkingsrelatie. - Complexiteit van de keten
Binnen organisaties zijn er tegenstrijdige belangen en daardoor worden soms contraproductieve beslissingen genomen in de organisaties van de ketenpartners. Bijvoorbeeld de wethouder wil circulair bermgras gaan “oogsten”, maar binnen de gemeente worden tegelijkertijd in het reguliere vervangingsprogramma de verkeerde nieuwe maaimachines aangeschaft die niet circulair kunnen oogsten. De kop weet niet altijd wat de staart doet. Binnen de keten is dit zelfs nog extremer. Hoe krijg je het voor elkaar om met alle partijen genoeg af te stemmen en de complexiteit te doorzien van de invloed die alle beslissingen van de partners op de circulaire keten hebben? - . …
Dit laatste dilemma laten we open, deze leggen we voor aan Richard Liebrechts, mede-bestuurder bij Grondstoffen Collectief Nederland. We trekken de afgelopen jaren met ons drieën op, maar vandaag had Richard andere verplichtingen. Zijn specialisatie is vooral Circulariteit, waar Arne zich richt op Innovatie en ik op Leiderschap hierin. Wij zijn er samen van overtuigd dat deze combinatie nodig is om bovenstaande dilemma’s aan te gaan. Hij zal ongetwijfeld nog een dilemma opwerpen, die wij over het hoofd hebben gezien. Zo leren we van elkaar en inspireren we elkaar.
“Poeh poeh”, zeg ik. “Dat zijn een pittig setje dilemma’s”. Dit is misschien allemaal wel waar, maar niet wow. Want zo lijkt het vooral heel erg moeilijk om voor elkaar te krijgen. Maar is het ook leuk, haalbaar en leidt het tot succes, energie en een gezamenlijk gevoel van willen-doorpakken? “Goed punt”, zegt Arne. “Misschien moeten we een beeld schetsen van de toekomst. Hoe zie het eruit als de bio-based-bouwketens in Nederland hebben gezorgd dat de stikstofuitstoot is teruggebracht en de mensen in die ketens trots zijn op de bijdrage die ze daaraan hebben geleverd? Wat hebben ze gedaan om dat voor elkaar te krijgen, welke belemmeringen hebben ze overwonnnen?”. Dat verdient een heel eigen blog. Intussen gaan Arne, Richard en ik verder met het Circulair Leiderschapsprogramma voor ketenpartijen om bovenstaande dilemma’s te tackelen. Er valt nog een hoop te doen, uit te proberen, te leren en verbeteren. Dus, ga mee op onze reis en stay tuned!
Schrijf je in voor de leergang Leiderschap in de Circulaire Economie.
Meer informatie: www.reddinleadership.com